• Նորություններ
• Հղումներ
• Գործընկերներ
• Կայքի Քարտեզ

 ՄԻՀՐ, Միթրաս, կենսատու լույսի, մաքրության, բարության, ճշմարտության, ավելի ուշ՝ արեգակի աստվածը հին արիական ժոդովուրդների հավատքում։ Դեռևս մ.թ.ա. II հազարամյակի կեսին Միհրի պաշտամունքը տարածված է  եղել Միտաննի պետությունում, այնուհետև՝ հնագույն Հնդկաստանում, ապա՝ Աքեմենյան աշխարհակալությունում։

Հայաստանում Միհրի պաշտամունքը տարածված է եղել անհիշելի ժամանակներից։ Ստրաբոնը վկայում է, որ Աքեմենյանների տիրակալության ժամանակ Հայաստանի սատրապը Միհրի ամենամյա տոնին նվիրաբերել է 20 հզ, մտրուկ ձի։ Միհրի տոնը հայոց մեջ նշվել է  Արեգ ամսին (համընկնում է իրանական Միհր կամ Միթրաս ամսին)։ Հայոց 7-րդ ամիսը՝ մարտը, Միհրի անունով կոչվել է Մեհեկան կամ Մեհեկին, իսկ յուրաքանչյուր ամսվա 8-րդ օրը՝ Միհր։ Հայաստանում Միհրի  գլխավոր  տաճարը (որը 301-ից փոխվեց եկեղեցու) գտնվել է  Բարձր Հայք նահանգի Դերջան գավառի Բագառիճ (Բագառինջ) ավանում։ Իրանում, Հայաստանում, Վիրքում, Աղվանքում, փոքրասիական շատ երկրներում Միհրի անունով կերտվել են անձնանուններ (Միհրան, Միհր-Ներսեհ, Միհր– Արտաշես, Միհրան-Շապուհ, Միհրդատ, Մհեր, Մեհրուժան ևն)։ Միհրի անունով են կոչվել «Սասնա ծռեր» դյուցազնավեպի գլխավոր հերոսներից երկուսը՝ Մեծ կամ Առյուծաձև Մհերը (զրադաշտ, կրոնում առյուծը դիտվել է հզորության և սրբազան կրակի խորհրդանիշ) և Փոքր Մհերը, որոնց սխրագործություններում առկա են Միհրին վերագրվող որոշ գծեր։ Օրինակ՝ Փոքր Մհերը ներկայացվում է որպես աշխարհի փրկիչ, որը դուրս է գալու Վանա Ագռավու քար (կրակապաշտության մեջ ագռավը համարվել է կրակը պաշտպանող սրբազան թռչուն) կոչվող ժայռից, ազատելու է չարության ոգիների ձեռքում տառապող մարդկությանը և հիմնելու երանավետ թագավորություն։ Վանի դիցանվեր քարայրերից մեկը հայտնի է «Մհերի դուռ» անունով (Իրանում ևս Միհրին նվիիված զոհարանները կոչվել են «Դար-ի Միհր»–«Միհրի դուռ») որտեղ, ըստ ժողովրդի հավատքի, պահվել է «անշեջ ճրագը»։

Միհրի պաշտամունքն աստիճանաբար անհետացել է IV դարից, երբ քրիստոնեությունը հաղթանակել և ճանաչվել  է պաշտոնական կրոն։ Վերջինս ներառել է միհրականության մի շարք գծեր (Քրիստոսի ծննդյան, համբարձման, հաղորդության ևն)։

Հնագույն քանդակներում Միհրը հաճախ պատկերվել է  առույգ պատանու տեսքով, փռյուգիական կամ հայկական խույրով՝ տապալված ցլին քարայրում զոհաբերելիս։

Գրականության ցանկ

«Հայկական համառոտ հանրագիտարան», հատոր երրորդ, գլխ. խմբ. Հ. Այվազյան, Երևան, 1999:

Ալիշան Ղ, Հին հավատք կամ հեթանոսական կրոնք հայոց, Վնտ., 1895։

Ավդալբեգյան Թ., Միհրը հայոց մեջ, Հայագիտական հետազոտություններ, Ե., 1969։ 

Թոփճյան Բ., Միհրականություն, Բեյրութ, 1969։